ΡΕΠΟΡΤΑΖ
ΦΩΤΕΙΝΗ ΔΟΞΑ
Κάλαντα: πρόκειται για ευχετικά και εγκωμιαστικά τραγούδια, που ψάλλονται εθιμικά μια φορά τον χρόνο, κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών, τιμώντας την παράδοση του κάθε τόπου και λαού. Παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς (Αγίου βασιλείου), των Θεοφανίων, ακόμη και των Βαΐων(του Λαζάρου), τραγουδιούνται κυρίως από παιδιά, τηρώντας τα ήθη και έθιμα της κάθε περιοχής.
Όλα αυτά…συνοδεύονται, από το παραδοσιακό μεταλλικό τρίγωνο, που ο ήχος του μας είναι τόσο γνώριμος, τόσο αγνός και ταυτόχρονα τόσο θαυμάσιος και μοναδικός, που ακούγοντάς τον μας γυρίζει κάπου εκεί…στα παιδικά μας χρόνια, εκεί που ήταν τόσο ανέμελα, τόσο ξένοιαστα και λέγαμε και εμείς τα κάλαντα. Άλλα μουσικά όργανα που μπορούν να συνοδεύσουν τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα είναι: το τύμπανο, λαούτο, το νταούλι(ή αλλιώς τσαμπούνα), το ακορντεόν, η φλογέρα, η φυσαρμόνικα, κλπ.
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ-ΑΠΟ ΠΟΙΟΥΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥΝΤΑΙ-ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ
Τα Κάλαντα κυρίως προέρχονται μέσα από την Βυζαντινή Παράδοση, από τις λεγόμενες Βυζαντινές Καλέντες, από το γνωστό κυρίως έθιμο των αρχαίων Ελλήνων της Ειρεσιώνης. Κύριος σκοπός των τραγουδιών αυτών είναι-μετά τις ευχές, τα «Χρόνια Πολλά»- το(εθιμοτυπικό μορφής)φιλοδώρημα, είτε σε χρήματα(την σημερινή εποχή), είτε σε προϊόντα(σε παλιότερες περιόδους).Η κύρια ερώτηση, είναι η κλασική: «Να Τα Πούμε»; Και μόλις έρθει η απάντηση, «Να Τα Πείτε»!, ξεκινούν.
Ψάλλονται κυρίως από παιδιά, αλλά και ενήλικες, είτε μεμονωμένα, είτε κατά ομάδες, σε οποιονδήποτε χώρο, είτε προέρχεται για οικεία, είτε για επαγγελματική στέγη. Ξεκινούν κυρίως με έναν χαιρετισμό και στην συνέχεια αναγγέλλουν την μεγάλη χριστιανική εορτή, καταλήγοντας στις ευχές. Κύριο χαρακτηριστικό είναι η γλώσσα στην οποία ψάλλονται, δηλαδή την καθαρεύουσα, καταδεικνύοντας αμέσως τον τόπο καταγωγής τους, δηλαδή την προέλευσή τους μέσα από τους Βυζαντινούς χρόνους, τις λεγόμενες «Καλένδες του Ιανουαρίου», που γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα.
Βεβαίως υπάρχουν και οι παραλλαγές Αυτών, που αναγκαστικά έρχεται και η διάκρισή τους σε εθνικά ή αστικά και στα τοπικά ή παραδοσιακά(κατά περιοχή).
Η ονομασία των Καλάντων, μπορεί να διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Μπορούν να έχουν την ονομασία «Κόλιντα», «Κόλεντας» και «Κόλιαντας». Μπορούν όμως να διαφέρουν και οι στίχοι των Καλάντων, που αυτό συνήθως έχει να κάνει με την ιδιαιτερότητα της κάθε περιοχής της Ελλάδας, τα διαφορετικά ήθη και έθιμα του κάθε τόπου. Μοιάζουν λίγο με εκείνα τα κάλαντα της αρχαιότητας, τα λεγόμενα «Χελιδονίσματα της Αρχαίας Ελλάδας».
Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ
Τα Θεοφάνεια: Πρόκειται για την μεγάλη ετήσια χριστιανική γιορτή, της Βάπτισης του Ιησού Χριστού, στον Ιορδάνη Ποταμό, από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή. Γιορτάζεται στις 6Ιανουαρίου και αποτελεί την Τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου(γιορτών των Χριστουγέννων).
Η προέλευση της ονομασίας, προκύπτει από την φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας, που συνέβη σύμφωνα με τρεις ευαγγελικές περικοπές.
Η γιορτή των Θεοφανείων, ονομάζεται επίσης και Επιφάνεια, Φώτα ή Φωτά, ή εορτή των Φώτων.
Τα συνήθη ονόματα που γιορτάζουν είναι: Φωτεινή, Φανή, Φώτιος, Τριάδα, Ουρανία, Ιορδάνης και Ιορδάνα, Περιστέρης και περιστέρα, θεοφάνης και Θεοφανία, αλλά και Θεοχάρης.
ΟΙ ΚΥΡΙΕΣ ΤΕΛΕΤΕΣ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ
- Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΓΙΑΣΜΟΣ: Πρόκειται για την θρησκευτική τελετή, που πραγματοποιείται, εντός των εκκλησιών.
- Η ΚΑΤΑΔΥΣΗ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ: Πρόκειται για την θρησκευτική τελετή, που ακολουθεί του Μεγάλου Αγιασμού και πραγματοποιείται σε ακτές της θάλασσας, στα λιμάνια, σε όχθες ποταμών ή λιμνών και μερικές φορές και σε δεξαμενές νερού.
ΟΙ ΥΜΝΟΙ ΠΟΥ ΨΑΛΛΟΝΤΑΙ, ΤΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ.
Συνήθως ψάλλονται τα τροπάρια, του Πατριάρχη των Ιεροσολύμων-Σωφρονίου, αλλά και το Κοντάκια του Ρωμανού του Μελωδού.
ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ
«Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε
η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις
του γαρ Γεννήτορος η φωνή προσεμαρτύρει Σοι
αγαπητόν Σε Υιόν ονομάζουσα
και το Πνεύμα εν είδει περιστεράς
εβεβαίου του λόγου το ασφαλές
Ο επιφανείς Χριστέ ο Θεός
Και τον κόσμον φωτίσας δόξα Σοι»
ΤΟ ΚΟΝΤΑΚΙΟ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ
«Επεφάνης σήμερον τη οικουμένη
και το Φως Σου Κύριε εσημειώθη εφ΄ ημάς
εν επιγνώσει υμνούντας Σε
Ήλθες εφάνης το Φως το απρόσιτον»
ΤΟ «ΜΕΓΑΛΥΝΑΡΙΟ» ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ
«Σήμερον επέφανεν ο Σωτήρ
εν μορφή ως δούλου βαπτισθήναι
μετά σαρκός υπό Ιωάννου
εν Ιορδάνου ρείθροις
ίνα βροτών εκπλύνει
τα παραπτώματα»
ΚΑΘΕ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, ΔΙΑΤΗΡΕΙ ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΚΑ ΤΗΣ ΈΘΙΜΑ.
Τα Βασικά όμως Έθιμα, που αναβιώνουν στην Ελλάδα, καθώς και στις χώρες όπου υπάρχουν απόδημοι Έλληνες, είναι τα εξής:
- Παραμονή των Φώτων, αλλά και ανήμερα τα παιδιά συνηθίζουν να λένε τα Κάλαντα. Πηγαίνουν από πόρτα σε πόρτα και λένε τα κάλαντα στους νοικοκύρηδες των σπιτιών, των επιχειρήσεων, αλλά και σε όποιον συναντήσουν μπροστά τους. Έτσι για το καλό του εθίμου και της εορτής των Φώτων.
Ιδιαίτερη σημασία, έχουν τα Κάλαντα της Πάτμου. Συνήθως α Αρχίζουν με τη δημιουργία του κόσμου και την ημέρα που ο Θεός όρισε τα ύδατα. Συνεχίζουν με το προπατορικό αμάρτημα της Εύας και μετά αναγγέλλουν τη Βάπτιση του Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό με μόνιμη επωδό το «Καλή σου μέρα Αφέντη με την Κυρά».
- H ανέλκυση του Σταυρού (το “πιάσιμο του Σταυρού”) από κολυμβητές, τους λεγόμενους «Βουτηχτάδες». Αυτός που πιάνει το Σταυρό, αφού πρώτα το φιλήσει, το περιφέρει στις οικίες και λαμβάνει αυτομάτως πλούσια δώρα.
- Αγιασμός των σπιτιών, από τους ιερείς.
- Tο “Πλύσιμο” των εικόνων
- «Ο Χορός των Καλικάντζαρων».
ΟΙ ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ & «Η ΦΥΓΗ» ΤΩΝ ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΩΝ
Η εορτή των Θεοφανείων περικλείει και πολλές εκδηλώσεις που αποτελούν διαιώνιση αρχαίων (ελληνικών) εθίμων. Στην αντίληψη του Ελληνικού λαού, τα Θεοφάνεια είναι «Μεγάλη γιορτή Θεότρομη». Για μερικές μάλιστα περιφέρειες της Δυτικής Μακεδονίας, αποτελούν τη μεγαλύτερη γιορτή του έτους και κάθε καινούργιο ρούχο το «πρωτοφορούν στα Φώτα για να φωτιστεί».
Αλλά και κατά τη δογματική, η Βάπτιση του Χριστού συμβολίζει τη «Παλιγγενεσία του Ανθρώπου», έχοντας έτσι μεγάλη σημασία, γι΄ αυτό και μέχρι το 4ο αιώνα, οι χριστιανοί γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά, στη Βάπτιση του Χριστού στις 6 Ιανουαρίου.
Βασική τελετουργία των Θεοφανείων είναι ο «αγιασμός των υδάτων», με τη κατάδυση του Σταυρού, κατά «μίμηση» της Βάπτισης του Θεανθρώπου. Στην ελληνική εθιμολογία όμως, ο εν λόγω Αγιασμός έχει και την έννοια του καθαρμού, του εξαγνισμού των ανθρώπων καθώς και της απαλλαγής του από την «επήρεια των δαιμονίων».
Ο ΑΓΙΑΣΜΟΣ, ΤΗΝ ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ
Στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας ο αγιασμός γίνεται για πρώτη φορά (στις μέρες αυτές) τη παραμονή των Θεοφανείων που λέγεται «μικρός αγιασμός» ή «Πρωτάγιαση» ή «Φώτιση».
Με τη «πρωτάγιαση», ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και με το Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό, «αγιάζει» ή «φωτίζει» (ραντίζει) τους χώρους των σπιτιών. Η πρωτάγιαση είναι και το αποτελεσματικό μέσο, με το οποίο «τρέπονται» σε άγρια φυγή οι καλικάντζαροι, εκτός από το άναμμα μιας μεγάλης υπαίθριας φωτιάς.
Στις πέντε του Γενάρη
Φεύγουν οι καλικαντζάροι.
Αλλά ο μεγάλος τους τρόμος είναι τα Φώτα.
Φεύγουν τότε λέγοντας:
Φεύγετε να φεύγουμε
κι έφτασε ο τουρλόπαπας
με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του…
Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΓΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ(ΑΝΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ)
Ο Μεγάλος όμως Αγιασμός γίνεται ανήμερα των Θεοφανείων, εντός των Εκκλησιών, σε ειδική εξέδρα στολισμένη επί της οποίας φέρεται μέγα σκεύος γεμάτου ύδατος. Στη συνέχεια γίνεται η κατάδυση του Σταυρού στη Θάλασσα ή σε γειτονικό ποταμό ή λίμνη ή και στην ανάγκη σε δεξαμενή (όπως στην Αθήνα).
Η ΚΑΤΑΔΥΣΗ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ & ΤΟ …«ΠΛΥΣΙΜΟ»ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΙΣΜΑΤΩΝ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Η κατάδυση του Σταυρού-κατά τη λαϊκή πίστη-, δίνει στο νερό καθαρτικές και εξυγιαντικές ικανότητες. Οι κάτοικοι πολλών περιοχών μετά τη κατάδυση, τρέχουν στις παραλίες της θάλασσας ή στις όχθες ποταμών ή λιμνών και πλένουν τα αγροτικά τους εργαλεία ακόμη και εικονίσματα. Κατά τη κοινή λαϊκή δοξασία ακόμη και τα εικονίσματα με το πέρασμα του χρόνου χάνουν την αρχική δύναμη και αξία τους, που την αποκτούν όμως εκ νέου, από το αγιασμένο νερό.
Αυτή ακριβώς η διαδικασία, δεν αποτελεί παρά μόνο ακριβώς πιστή επιβίωση, των αρχαίων δοξασιών. Οι αρχαίοι π.χ. Αθηναίοι είχαν τη τελετή (διαδικασία) των γνωστών «Πλυντηρίων» όπως την αποκαλούσαν κατά την οποία μετέφεραν «εν πομπή» στην ακτή του Φαλήρου το άγαλμα της Αθηνάς. Εκεί το έπλεναν με θαλασσινό νερό για να το καθαρίσουν από ρίπους και να ανανεωθούν οι ιερές δυνάμεις του αγάλματος.
Σήμερα οι γυναίκες πολλών περιοχών, επαναλαμβάνουν αυτό το αρχαίο έθιμο «το πλύσιμο των εικόνων», συνδυαζόμενο όμως και με άλλες πράξεις της μεσαιωνικής και αρχαίας μαγείας. Όπως στη ΠΛΑΚΑ ΤΗΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ, που την ώρα που βουτούν οι βουτηχτάδες να πιάσουν τον Σταυρό, οι γυναίκες την ίδια στιγμή παίρνουν με μια νεροκολοκύθα νερό, από 40 κύματα κι έπειτα με βαμβάκι που βουτούν σ΄ αυτό καθαρίζουν τα εικονίσματα χωρίς να μιλούν σε όλη αυτή τη διαδικασία («άλαλο νερό») και στη συνέχεια το νερό το ρίχνουν σε μέρος που δεν πατιέται (σε χωνευτήρι της εκκλησίας)».
ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ, ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Η Ελλάδα είναι πλούσια σε έθιμα των Φώτων. Ρουγκατασάρια, αράπηδες, καμήλες, μπαμπόγεροι, μωμόγεροι, φωταράδες είναι κάποια από τα έθιμα που έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα και τις διονυσιακές γιορτές, αλλά και στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και αναβιώνουν κάθε χρόνο τις ημέρες των Θεοφανίων.
ΤΑ «ΡΑΓΚΟΥΣΑΡΙΑ» ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ
Στη Θεσσαλία ανήμερα των Θεοφανίων αναβιώνουν τα ρουγκάτσια (ρουγκατσάρια). Αυτά αποτελούνταν από ομάδες (10 – 15 μεταμφιεσμένων ατόμων) οι οποίες περιφέρονταν από σπίτι σε σπίτι παίρνοντας την ανάλογη αμοιβή. Μερικά από τα απαραίτητα μέλη του κάθε ομίλου ήταν ο γαμπρός, η νύφη (νέος μεταμφιεσμένος), ο παπάς, ο παππούς, ο γιατρός και οι “αρκουδιάρηδες”. Εντυπωσιακός είναι ο αριθμός των τραγουδιών, με τα οποία οι ρουγκατσάρηδες συνόδευαν το πέρασμά τους.
ΤΑ «ΡΑΓΚΟΥΣΑΡΙΑ» ΣΤΗΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑ
Στην Καστοριά αναβιώνουν τα «Ραγκουτσάρια». Οι κάτοικοι μεταμφιέζονται και φορούν απαραιτήτως μάσκες που έχουν συμβολικό χαρακτήρα, αφού η όψη τους είναι τρομακτική και αποσκοπούν στο να ξορκίσουν το κακό από την πόλη. Οι μασκαράδες έχουν τη συνήθεια να ζητιανεύουν από τον κόσμο την ανταμοιβή τους, επειδή διώχνουν τα κακά πνεύματα. Το ίδιο έθιμο αναβιώνει και σε χωριά της Δράμας με το όνομα «Ροκατζάρια». Οι κάτοικοι φορούν τρομακτικές μάσκες και κάνοντας εκκωφαντικούς θορύβους με τα κουδούνια που φέρουν, περιφέρονται στους δρόμους.
ΤΑ »ΜΠΑΜΠΟΥΓΕΡΑ», ΣΤΗΝ ΔΡΑΜΑ
Τα «Μπαμπούγερα» είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες εθιμικές παραδόσεις στην Καλή Βρύση της Δράμας. Το εθιμικό πλαισίωμα της θρησκευτικής γιορτής, αρχίζει το πρωί της παραμονής. Οι γυναίκες παίρνουν στάχτη και τη σκορπίζουν με το δεξί χέρι γύρω από το σπίτι, προφέροντας ξορκιστικές λέξεις για να φύγουν τα «Καλακάντζουρα» και να μην έχει φίδια το καλοκαίρι. Μετά το τέλος της τελετής του αγιασμού των υδάτων, τα μπαμπούγερα συγκεντρώνονται έξω από την εκκλησία. Η αμφίεσή τους είναι ζωόμορφη και παλιότερα κρατούσαν στα χέρια ένα μικρό σακούλι με στάχτη με το οποίο, μέχρι πριν από λίγα χρόνια, χτυπούσαν όσους συναντούσαν για να φοβερίζουν τα «καλακάντζουρα». Σήμερα, για αποφυγή τυχόν παρεξηγήσεων από τους αμύητους στο τοπικό έθιμο επισκέπτες, επειδή η στάχτη λέρωνε τα ρούχα, το σακίδιο είναι κενό. Ομάδες-ομάδες τα «Μπαμπούγερα» ή χωριστά γυρίζουν τους δρόμους του χωριού, κυνηγώντας όσους συναντούν και ζητώντας συμβολικά κάποιο φιλοδώρημα.
ΟΙ «ΜΩΜΟΓΕΡΟΙ»: ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ.
Οι Μωμόγεροι είναι ένα Ποντιακό έθιμο που γινόταν στον Πόντο, τα αρχαία χρόνια μέχρι και τις ημέρες μας. Το έθιμο είναι σατιρικό και συνηθίζετε κατά τη διάρκεια της περιόδου των Χριστουγέννων (15 Δεκεμβρίου) μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου, άλλα μερικές φορές μέχρι τον μήνα του Φεβρουαρίου. Λόγω της γεωγραφικής απομόνωσης των Ποντίων, το έθιμο ήταν μια μορφή αναγνώρισης της Ελληνικής προέλευσής τους και επίσης ένας τρόπος να ξεχαστεί από την Τουρκική δουλεία, και τις βίαιες εξισλαμίσεις.
Το έθιμο Μωμόγεροι είναι ζωντανό ακόμα και σήμερα ιδιαίτερα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας όπου οι πολύ Πόντιοι κατοικούν. Στην εβδομάδα πριν από το νέο έτος, τα άτομα θα ντυθούν με διάφορα κοστούμια, όπου κάθε κοστούμι συμβολίζει ένα μέρος του πολιτισμού και της λαογραφίας των Ποντίων. Η αρκούδα συμβολίζει τη δύναμη, η ηλικιωμένη γυναίκα ένα σύμβολο του παρελθόντος, η νύφη για το μέλλον, το άλογο για την ανάπτυξη, ο γιατρός για την υγεία, ο στρατιώτης για την υπεράσπιση, την αίγα (κατσίκα) για τα τρόφιμα και ο Άγιος Βασίλης συμβολίζει το νέο έτος που θα φτάσει σε μερικές μέρες. Σήμερα το έθιμο είναι περισσότερο ψυχαγωγικό, ενώ στο παρελθόν ήταν μαγικό.
ΟΙ «ΦΩΤΑΡΑΔΕΣ», ΣΤΗΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ
Στο Παλαιόκαστρο της Χαλκιδικής τηρείται το έθιμο των φωταράδων. Ο «βασιλιάς» φορώντας το ταλαγάνι και φορτωμένος με κουδούνια ανοίγει το χορό, ενώ ακολουθούν οι φωταράδες κρατώντας ξύλινα σπαθιά, για να ξυλοφορτώσουν εκείνους που θα επιδιώξουν να πάρουν το λουκάνικο, που στήνεται στη μέση του χωριού.
Στον Άγιο Πρόδρομο της Χαλκιδικής πρωταγωνιστές των Θεοφανίων είναι οι «Φούταροι». Την παραμονή των Φώτων νεαροί άντρες λένε τα κάλαντα μαζεύοντας κρέας, λουκάνικα και χρήματα και την ημέρα του Αϊ Γιαννιού χορεύουν στην πλατεία του χωριού. Όταν κάνουν διάλειμμα τρέχουν να πάρουν από ένα ρόπαλο και όταν ξαναμπαίνουν στο χορό πετούν τα ρόπαλα ψηλά, σφυρίζοντας με όλη τους τη δύναμη, για να σηματοδοτήσουν το τέλος του Δωδεκαημέρου.
ΤΟ ΕΘΙΜΟ «ΤΩΝ ΑΡΑΠΙΔΩΝ», ΣΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΡΑΜΑ
Σε χωριά της Καβάλας και της Δράμας, όπως η Νικήσιανη, το Μοναστηράκι, ο Ξηροπόταμος, η Πετρούσα και ο Βώλακας αναβιώνει το έθιμο των αράπηδων. Άντρες ντύνονται με προβιές και ζώνονται κουδούνια. Λέγεται ότι οι αράπηδες ήταν πολεμιστές που μετείχαν στην εκστρατεία του Μεγαλέξανδρου και έδιωξαν με τους αλαλαγμούς τους ελέφαντες των Ινδών.
ΤΟ ΕΘΙΜΟ «ΤΗΣ ΚΑΜΗΛΑΣ»
Η καμήλα που στολίζεται μετά τον αγιασμό των υδάτων είναι ένα έθιμο της Γαλάτιστας Χαλκιδικής. Συνήθως έξι άντρες μπαίνουν κάτω από το ομοίωμα μιας καμήλας, βαδίζοντας ρυθμικά ή χορεύοντας, κουνώντας κουδούνια και τραγουδώντας. Πρόκειται για την αναπαράσταση ενός πραγματικού γεγονότος, την απαγωγής μιας όμορφης κοπέλας, από το γιο του Τούρκου επιτρόπου,που συνέβη στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο αγαπημένος της για να την ξαναπάρει πίσω έστησε γλέντι και για να μπει στο τούρκικο σπίτι, έφτιαξε ένα ομοίωμα καμήλας κάτω από το οποίο κρύφτηκαν οι φίλοι του. Αφού έκρυψαν την κοπέλα κάτω από την καμήλα την έβγαλαν έξω και την επομένη τη στεφάνωσαν με τον αγαπημένο της, πριν προλάβουν να την ξαναπάρουν οι Τούρκοι.
ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ (ΈΚΔΟΣΗ Α΄)
Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός
η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά.
Όργανo βαστάει, κερί κρατεί
και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί.
Άϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή
βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί.
Ν’ ανεβώ επάνω στον ουρανό
να μαζέψω ρόδα και λίβανο.
Καλημέρα, καλημέρα,
Καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά
Τα κάλαντα αυτά τα τραγουδούν την Παραμονή των Φώτων.
Ολόκληρο το τραγούδι έχει ως εξής:
Σήμερα τα Φώτα κι οι φωτισμοί
και χαρές μεγάλες και αγιασμοί.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό,
κάθεται η Κυρά μας η Παναγιά.
Σπάργανα βαστάει, κερί κρατεί
και τον Αϊ – Γιάννη παρακαλεί:
-Άγιε Γιάννη Αφέντη και Βαπτιστή,
δύνασαι βαπτίσεις Θεού παιδί;
-Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ
και τον Κύριό μου παρακαλώ.
Ν΄ ανέβω πάνω στον ουρανό,
Να μαζέψω ρόδα και λίβανο.
-Άγιε Γιάννη Αφέντη και Βαπτιστή,
έλα να βαπτίσεις Θεού παιδί.
Ν΄ αγιαστούν οι κάμποι και τα νερά,
Ν΄ αγιαστεί κι ο αφέντης με την κυρά.
ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ (ΈΚΔΟΣΗ Β΄)
Σήμερα τα Φώτα και φωτισμός,
και χαρά μεγάλη στον αφέντη μας.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό,
είναι η Μαρία η Δέσποινα.
Με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα,
και τον Άγιο Γιάννη παρακαλεί.
Άγιε μου Γιάννη και Πρόδρομε,
δύνασαι βαφτίσεις Θεού παιδί,
και να παραδώσεις Χριστού ψυχή.
Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ,
και τον Κύριό μου παρακαλώ.
Αύριο θ’ ανέβω στους ουρανούς
να καταπατήσω τα είδωλα.
ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ (ΈΚΔΟΣΗ Γ΄)
Σήμερα είναι τα Φώτα και οι Φωτεινές
και χαρές μεγάλες τ’ αφέντη μας.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
κάθεται η κυρά μας η Παναγιά.
Κάθεται η κυρά μας η Παναγιά,
με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα.
Με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα,
σπάργα – σπαργανίζει Θεού παιδί.
Του αφέντη Αϊ Γιάννη παρακαλεί,
για να ρίξει δρόσο στη γη, στη γη.
Για να ρίξει δρόσο στη γη, στη γη,
ν’ αγιαστούνε οι βρύσες και τα νερά.
Ν’ αγιαστούνε οι βρύσες και τα νερά,
ν’ αγιαστεί κι ο αφέντης με την κυρά.
Καλή μέρα καλησπέρα, καλή σου μέρα αφέντη.
Πέντε κρατάνε τ’ άλογο και δέκα την ασκάλα,
και δεκαοχτώ παρακαλούν βρ’ αφέντη μ’ καβαλίκα.
Καβαλικεύεις χαίρεσαι, πεζεύεις καμαρώνεις,
κι όπου πατήσει τ’ άλογο πηγάδια φανερώνει,
πηγάδια πετροπήγαδα, κι αυλές μαρμαρωμένες.
Πολλά είπαμε του αφέντη μας, ας πούμε και στην κυρά μας.
Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά γαϊτανοφρύδα,
κυρά μου τα παιδάκια σου, τα μοσχομυρισμένα,
η Παναγιά σού τα ‘δωσε κι ο Θεός να στα χαρίσει.
Να κάνεις γάμους και χαρές, ξεφάντωσες μεγάλες,
να στήσεις κι άσπρο φλάμπουρο στη μέση στην αυλή σου,
να χαίρονται οι φίλοι σου, να σκάζουν οι εχτροί σου.
ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ (ΈΚΔΟΣΗ Δ΄)
Σήμερα τα Φώτα και φωτισμοί,
και χαρές μεγάλες και αγιασμοί.
Σήμερα βαπτίζεται ο Χριστός,
εις τον Ιορδάνη τον ποταμό.
Σήμερα κι όλα τ’ άστρα φωτίζονται,
κ’ όλα τα νερά καθαρίζονται.
ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ
Σήμερα είν’ τα φώτα και οι φωτισμοί
και χαρές μεγάλες κι αγιασμοί.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά.
Καλημέρα, καλησπέρα καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.
Μαρμαροκολώνα πελεκητή
και τον αϊ-Γιάννη παρακαλεί
αϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή
βάφτισε και μένα Θεού παιδί.
Καλημέρα, καλησπέρα καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.
Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ
και τον Κύριο μου παρακαλώ
για να ρίξει δροσιά, δροσιά στη γη
να δροστούν οι βρύσες και τα βουνά
να δροστούν οι βρύσες και τα βουνά
να δροστεί κι ο αφέντης με την κυρά.
Καλημέρα, καλησπέρα καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.
ΘΡΑΚΙΩΤΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ
Σήμιρα τα Φώτα κι ι φουτισμός
κι χαρά μιγάλη κι αγιασμός.
Kάτου στουν Iουρδάνη τουν πουταμό
κάθιτ’ η κυρά μας η Παναγιά,
σπάργανα βαστάει, κιριά κρατεί
κι τουν άγιου Γιάννη παρακαλεί.
Άγιε Γιάννη αφέντη μου Πρόδρουμι
δύνασι βαφτίσεις Θιού πιδί;
Πείγουμι κι θέλου κι προυσκυνώ
κι τουν Kύριό μου παρακαλώ,
αύριου ν’ ανέβου στουν ουρανό
να καταθυμιάσου τους ουρανούς
κι θε να κατέβου στουν πουταμό
για να σι βαφτίσου σε τουν Xριστό,
να καταπατήσου τα είδουλα,
να καταχουνιάσου τα ζούζουλα,
να αγιάσου βρύσις κι τα νιρά,
να αγιάσ’ αφέντη μι την κυρά.
ΘΡΑΚΙΩΤΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ (ΕΒΡΟΥ)
Σήμερα τα
Φώτα κι Φώτισμός
κι αύριο ν-Αη Γιάννης Πρόδρομος
κι χαρές μιγάλες στουν Κύρ(γ)ιου μας
Σήμερα κυρά μας η Παναγιά
σπάργανα βαστάει κεριά κρατεί
κι στουν Άγιο Γιάννη πάϊνι
Άγιε Γιάννη αφέντη μου Πρόδρομε
δύνεσαι βαφτίσεις Θεού παιδί
Δύνομαι και παραδίνομαι
να βαφτίσω Θεού παιδί
Για να αγιάσουν βρύσες και τα νερά
για ν΄ανέβω πάνω στον ουρανό
για να ρίξω δρόσο και λιβανιά
να καταπραΰνουν τα διαβουλ(ι)κα
ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
Από της ερήμου ο Πρόδρομος ήλθε να βαπτίσει τον
Κυριόν.
Βέβαιον Βασιλέα εβάπτισε, Υιόν και Θεόν ομολόγησε.
Γηγενείς σκιρτάτε και χαίρεσθε, τάξεις των αγγέλων ευφραίνεσθε.
Δόξα εν υψιστοίς εκρούγαζαν, Κύριον και Θεόν ομολόγησαν.
Έλεγεν ο κόσμος τον κύριον να αναγέννηση τον άνθρωπον.
Ζήτησον και σώσον το πρόβατον, το απωλωλός ω θεάνθρωπε.
Ήλθε κηρυττόμενον έβλεπε, απορών εφάνη ο Πρόδρομος.
Θες μοι την παλάμην σου Πρόδρομε, βάπτισον ευθύς τον Δεσπότην σου.
Ιορδάνη ρεύσε τα νάματα, ιν ανασκίρτησή τα ύδατα.
Κεφαλάς δρακόντων σενέθλασε, των κακοφρονούντων ο Κύριος.
Λέγουσιν οι Άγγελοι σήμερον Χριστός τον κόσμον ερώτησε.
Μέγα και φρικτόν το μυστήριον δούλος τον δεσπότη εβάπτισε.
Νους ο Ιωάννης ο Πρόδρομος μέγας, να βαπτίση τον
Κύριο.
Ξένος ο προφήτης ο Πρόδρομος μέγας, γα βάπτιση τον Κύριο.
Όλον τον Αδάμ ανεκάλεσε ο των όλων κτίστης και Κύριος.
Παναγία, Δέσποινα του παντός, σώσον τους εις Σε προσκυνούντας νυν.
Ρείθρα Ιορδάνη, αγάλλεσθε την πορείαν άλλως λαμβάνετε.
Σήμερον ο κτίστης δεδόξαστα δι’ αυτό το μέγα μυστήριον.
Τρεις γαρ υποστάσεις εγνώκαμεν Πατρός και Υιού και του Πνεύματος.
Υπό Αρχαγγέλων υμνούμενον, υπό Σεραφείμ δοξαζόμενον.
Ως γαρ τοις εν σκότει επέλαμψε όταν ο Χριστός
εβαπτίζετο.
Χαίροντες και χείρας προσάγοντες και λαμπρών ο ανήγυριν άγογτες.
Ψάλλοντες Χριστόν τον Θεόν ημών, δέξασθε λουτήρα βαπτίσματος.
Ο Θεός των όλων και Κύριος ζωή σας υγείαν και χαίρεσθε.
ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ ΤΗΣ ΚΑΣΟΥ
Δεν είναι τούτη η γιορτή ωσάν την περασμένη,
μόνον η μέρα η φρικτή η δοξολογημένη,
που οι παπάδες πορπατούν με το σταυρό στο χέρι,
και μπαίνουν μες τα σπήλαια και λεν τον Ιορδάνη.
Βοήθεια να έχετε τον Μέγαν Ιωάννη.
Κάτου στα Γεροσόλυμα και στου Χριστού τον τάφον,
εκεί δένδρον εν ύπηρχε, δένδρον εξεφυτρώθη,
στη μέση κάθετ’ ο Χριστός, στην άκρα η Παναγία,
και τα περικλωνάρια του Αγγέλοι κι Αρχαγγέλοι.
ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑΣ
Μικρός μικρός στη Βηθλεέμ σπηλαίω εντός ετέθη,
και τώρα άνδρας τέλειος στον Ιορδάνη τρέχει,
με ένα καμηλόδερμα ήτανε τυλιγμένος,
και με τη ζώνη του Χριστού ήταν περιζωσμένος.
Εκοίταξα στον ουρανό κι είδα σταυρό στη μέση,
κι απ’ όλα τα ονόματα ***** μου αρέσει,
και πάλι ματακοίταξα κι είδα ένα δυο στεφάνια,
και με το καλονύχτισμα καλά σας Θεοφάνια.
***** Σε αυτό το σημείο λένε το όνομα
του νοικοκύρη του σπιτιού.
ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ: Wikipedia, el.wikisourse.org, Kalanta.gr, users.sch.gr
