ΡΕΠΟΡΤΑΖ
ΦΩΤΕΙΝΗ ΔΟΞΑ
Κάλαντα: πρόκειται για ευχετικά και εγκωμιαστικά τραγούδια, που ψάλλονται εθιμικά μια φορά τον χρόνο, κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών, τιμώντας την παράδοση του κάθε τόπου και λαού. Παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς (Αγίου βασιλείου), των Θεοφανίων, ακόμη και των Βαΐων(του Λαζάρου), τραγουδιούνται κυρίως από παιδιά, τηρώντας τα ήθη και έθιμα της κάθε περιοχής.
Όλα αυτά…συνοδεύονται, από το παραδοσιακό μεταλλικό τρίγωνο, που ο ήχος του μας είναι τόσο γνώριμος, τόσο αγνός και ταυτόχρονα τόσο θαυμάσιος και μοναδικός, που ακούγοντάς τον μας γυρίζει κάπου εκεί…στα παιδικά μας χρόνια, εκεί που ήταν τόσο ανέμελα, τόσο ξένοιαστα και λέγαμε και εμείς τα κάλαντα. Άλλα μουσικά όργανα που μπορούν να συνοδεύσουν τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα είναι: το τύμπανο, λαούτο, το νταούλι(ή αλλιώς τσαμπούνα), το ακορντεόν, η φλογέρα, η φυσαρμόνικα, κλπ.
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ-ΑΠΟ ΠΟΙΟΥΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥΝΤΑΙ-ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ
Τα Κάλαντα κυρίως προέρχονται μέσα από την Βυζαντινή Παράδοση, από τις λεγόμενες Βυζαντινές Καλέντες, από το γνωστό κυρίως έθιμο των αρχαίων Ελλήνων της Ειρεσιώνης. Κύριος σκοπός των τραγουδιών αυτών είναι-μετά τις ευχές, τα «Χρόνια Πολλά»- το(εθιμοτυπικό μορφής)φιλοδώρημα, είτε σε χρήματα(την σημερινή εποχή), είτε σε προϊόντα(σε παλιότερες περιόδους).Η κύρια ερώτηση, είναι η κλασική: «Να Τα Πούμε»; Και μόλις έρθει η απάντηση, «Να Τα Πείτε»!, ξεκινούν.
Ψάλλονται κυρίως από παιδιά, αλλά και ενήλικες, είτε μεμονωμένα, είτε κατά ομάδες, σε οποιονδήποτε χώρο, είτε προέρχεται για οικεία, είτε για επαγγελματική στέγη. Ξεκινούν κυρίως με έναν χαιρετισμό και στην συνέχεια αναγγέλλουν την μεγάλη χριστιανική εορτή, καταλήγοντας στις ευχές. Κύριο χαρακτηριστικό είναι η γλώσσα στην οποία ψάλλονται, δηλαδή την καθαρεύουσα, καταδεικνύοντας αμέσως τον τόπο καταγωγής τους, δηλαδή την προέλευσή τους μέσα από τους Βυζαντινούς χρόνους, τις λεγόμενες «Καλένδες του Ιανουαρίου», που γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα.
Βεβαίως υπάρχουν και οι παραλλαγές Αυτών, που αναγκαστικά έρχεται και η διάκρισή τους σε εθνικά ή αστικά και στα τοπικά ή παραδοσιακά(κατά περιοχή).
Η ονομασία των Καλάντων, μπορεί να διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Μπορούν να έχουν την ονομασία «Κόλιντα», «Κόλεντας» και «Κόλιαντας». Μπορούν όμως να διαφέρουν και οι στίχοι των Καλάντων, που αυτό συνήθως έχει να κάνει με την ιδιαιτερότητα της κάθε περιοχής της Ελλάδας, τα διαφορετικά ήθη και έθιμα του κάθε τόπου. Μοιάζουν λίγο με εκείνα τα κάλαντα της αρχαιότητας, τα λεγόμενα «Χελιδονίσματα της Αρχαίας Ελλάδας».
Η ΛΑΪΚΗ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ, ΕΠΙΤΑΣΣΕΙ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ, ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΞΑΚΟΥΣΤΑ ΑΠΟ ΠΟΛΛΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΠΡΙΝ.
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΑΣ
Η ιστορία της Βασιλόπιτας, προέρχεται από την πόλη της Καισαρείας της Καππαδοκίας, στην Μικρά Ασία και πρόκειται για ιστορία χρόνων, αφού μετρά στα 1500χρόνια περίπου πριν. Από την αρχαιότητα ακόμη, υπήρχε το έθιμο του εορταστικού άρτου, τον οποίο οι αρχαίο μάλιστα Έλληνες, στις μεγάλες αγροτικές γιορτές, προσέφεραν στους θεούς. Γιορτές όπως, τα «Θαλύσια» και τα «Θεσμοφόρια».
Στα Κρόνια, που λατρεύονταν στην Ελλάδα και στα Σατουρνάλια της Ρώμης, έφτιαχναν πίτες και γλυκά, μέσα βάζαν τα τυχερά νομίσματα και σε όποιον τύχαινε το κομμάτι της βασιλόπιτας με το νόμισμα, θωρούνταν και ο πιο τυχερός της χρονιάς.
Εμείς οι Έλληνες συνηθίζουμε να κόβουμε την Βασιλόπιτα, αμέσως μετά την αλλαγή του χρόνου. Υπάρχουν όμως και κάποιες περιοχές της Ελλάδος, που η Βασιλόπιτα κόβεται και στο μεσημεριανό τραπέζι, ανήμερα της Πρωτοχρονιάς.
Φυσικά υπάρχει και το ανάλογο εθυμοτυπικό: ο νοικοκύρης του σπιτιού, σταυρώνει την Βασιλόπιτα τρεις φορές με ένα μαχαίρι και μετά κόβει τα κομμάτια, τα οποία θα μοιράσει στους καλεσμένους. Το πρώτο κομμάτι είναι για τον Χριστό, το δεύτερο της Παναγίας, το τρίτο του Αγίου Βασιλείου, το τέταρτο του σπιτιού μας και ακολουθούν τα κομμάτια των μελών της οικογένειας, με σειρά ηλικίας. Προς το τέλος υπάρχει και το κομμάτι, για τον φτωχό.
Στις αγροτικές κυρίως περιοχές, κόβονται δύο κομμάτια επιπλέον. Συνήθως για τα ζώα και τα σπαρτά. Το κομμάτι με το κρυμμένο φλουρί, θωρείται και το πιο τυχερό και σε αυτόν που θα του τύχει, ο νοικοκύρης του σπιτιού, του προσφέρει κάποιο δώρο, ή κάποιο χρηματικό ποσό. Στην περίπτωση που το φλουρί πέσει στα κομμάτια του Χριστού, της Παναγίας ή του Αγίου Βασιλείου, το χρηματικό ποσό «κατατίθεται» στην εκκλησία. Αν στην περίπτωση το φλουρί πέσει στο κομμάτι του φτωχού, τότε το ποσό δίνεται σε κάποιον που το έχει ανάγκη.
Ο ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ
Από την παραμονή των Χριστουγέννων ακόμη, τα μικρά παιδιά κρεμούν τις κάλτσες τους, περιμένοντας τον Άγιο Βασίλη να εμφανιστεί και να τις γεμίσει με πολλά δώρα.
Ο Άγιος Βασίλης, -αν και στην πραγματικότητα, είναι ο Άγιος που πιστεύουμε και είναι αόρατος-, θεωρείται ένα υπαρκτό πρόσωπο της γης, για τα μικρά παιδιά, που -γυρνώντας όλες τις χώρες του κόσμου-μοιράζει δωράκια σε όλα τα παιδιά, αλλά και τους ενηλίκους που υπήρξαν «καλοί», καθ’ όλη την διάρκεια του έτους.
Η παρουσία του, είναι πασίγνωστη: Κόκκινη στολή, λευκή γενειάδα, χαμογελαστή μορφή, με έναν σάκο στην πλάτη του, γεμάτο με δώρα, αλλά και καθισμένος πάνω σε ένα έλκηθρο, που το σέρνουν ελάφια ή τάρανδοι.
Το ταξίδι του γνωστό. Ξεκινά παραμονή πρωτοχρονιάς, από την χώρα του Βορρά, της Λαπωνίας, για να χαρίσει τα δωράκια του, σε όλα τα παιδιά της γης.
ΤΟ ΠΟΔΑΡΙΚΟ, ΕΧΕΙ ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ.
Σίγουρα το ποδαρικό, θεωρείται κάτι το πολύ σημαντικό για εμάς. Το έχουμε συνήθως συνδέσει με τον τυχερό ή αλλιώς τον γουρλή άνθρωπο, που μόλις αλλάξει ο χρόνος, μας επισκέπτεται στο σπίτι μας και μας φέρνει πολύ καλή τύχη, για όλο το έτος που ξεκινά.
Η είσοδός του στο σπιτικό μας, γίνεται μόνο με το δεξί πόδι, συμβολίζοντας πως ο καινούργιος χρόνος θα τα φέρει όλα δεξιά, δίνοντας παράλληλα την καλύτερη ευχή του, για αγάπη, ευτυχία, υγεία, σε όλα τα μέλη της οικογένειας που επισκέπτεται. Επίσης τον βάζουν να πατήσει κάποιο σίδερο, ώστε όλοι να έχουν καλή υγεία και να είναι σιδερένιοι. Η νοικοκυρά φιλεύει τον καλεσμένο, για το καλό του χρόνου. Του προσφέρει συμβολικά, μήλα, καρύδια, μια κουταλιά κυδώνι, ή οτιδήποτε γλυκό έχει στην κατοχή της.
Στην περίπτωση που την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, έχει λιακάδα ο καιρός, τότε αυτομάτως πιστεύουν πως ο καιρός θα είναι το ίδιος και για τις επόμενες σαράντα ημέρες. Αν ο καιρός εκείνη την ημέρα είναι άσχημος, τότε θα πάει το ίδιο άσχημα, για τις επόμενες σαράντα ημέρες.
ΤΟ ΠΟΔΑΡΙΚΟ, ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας μας το ποδαρικό το κάνει ο ίδιος ο νοικοκύρης ή ο πρωτότοκος γιος ή ένα τυχερό παιδί.
ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ: Το πρωί της Πρωτοχρονιάς κάθε μέλος της οικογένειας, βγαίνει έξω, παίρνει μια πέτρα και τη βάζει μέσα στο σπίτι και αφού κάτσει πάνω σ’ αυτή, λέει μια ευχή κάνοντας το σταυρό του: «Κλου-κλου στα ορνίθια μας, καλοχρονιά στο σπίτι μας, αρνιά και ρίφια θηλυκά και κοπέλια αρσενικά.»
Μετά οι γονείς κάνουν τη καλή χέρα στα παιδιά. Το ίδιο κάνει και κάθε επισκέπτης, επαναλαμβάνοντας το παραπάνω δίστιχο ή λέγοντας «Σιδερένιο και στέρεο το σπίτι σας» ή «Καλημέρα στην αφεντιά σας καλή Αγία Αρχιμηνιά. Όσο βάρος έχει τούτη εδώ η πέτρα, τόσο χρυσάφι να μπαίνει στο σπιτικό σας.»
ΣΤΗΝ ΑΜΟΡΓΟ: Το ποδαρικό το κάνει ένας του σπιτιού, καθώς γυρίζει από την εκκλησία, με ένα εικονισματάκι στο χέρι . Μπαίνει δύο βήματα στο σπίτι λέγοντας: «Μέσα καλό.» Γυρίζει πάλι δύο, τρία βήματα πίσω και ξαναλέει «Κι όξω το κακό». Αυτό το κάνει τρείς φορές. Ρίχνει έπειτα ένα ρόδι να σπάσει μέσα στο σπίτι. Κατόπιν βάζουν όλοι το δάχτυλο μέσα στο μέλι, για να είναι γλυκιά η ζωή τους όλο το χρόνο και αμέσως μετά βάζουνε και τρώνε καλούδια. για χάρη του Άγιου Βασίλη.
ΣΤΗΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑ: Στη περιοχή της Καστοριάς φωνάζουν ένα παιδί που έχει καλό ποδαρικό και το βάζουνε με την «τζουμάγια» (ξύλο με κόμπο κάτω) και ανακατώνει την φωτιά και λέει «Αρσενικά παιδιά, θηλυκά αρνιά.»
ΣΤΗΝ ΚΑΡΠΑΘΟ: Στην Κάρπαθο, του Αγίου Βασιλείου, βάζουν άσπρο σκύλο πρωί-πρωί μες το σπίτι για το καλό και του δίνουνε να φάει μπακλαβά . Αυτό το κάνουν για να σκυλιάσει το σπίτι και να θεριέψουν οι άνθρωποί του.
ΣΤΗΝ ΛΗΜΝΟ: Στη Λήμνο, βάζουν στο τραπέζι ρόδι, για να’ ναι όπως το ρόδι γεμάτο. Βάζουν γλυκίσματα και μέλι απαραιτήτως, καθώς και τηγανόπιτες. Έτσι όπως είναι το τραπέζι στολισμένο, το αφήνουν όλη μέρα.
ΣΤΗΝ ΚΟΡΩΝΙ:Στην Κορώνη, του Αγίου Βασιλείου δεν σφάζουν κότα, γιατί η κότα, καθώς σκάβει το χώμα διώχνει τα καλά του σπιτιού, κατά πίσω. Σφάζουν γουρούνι που τα σπρώχνει μπρος του, ή κατσίκι που τρώει όλα όσα του ρίχνουν.
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΡΟΔΙΟΥ
Ένα από τα πανάρχαια έθιμα του λαού μας, είναι και το «σπάσιμο του ροδιού». Πρόκειται για το έθιμο που ξεκίνησε από την Πελοπόννησο. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, αφ’ ότου η οικογένεια πάει στην εκκλησία, για να παρακολουθήσει την Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, αλλά και να υποδεχτούν κατανυκτικά το νέο έτος, στην επιστροφή του ο νοικοκύρης του σπιτιού, έχει στην τσέπη του κρυμμένο ένα «λειτουργημένο» ρόδι. Εδώ είναι ο ίδιος άνθρωπος που θα κάνει το ποδαρικό και θα σπάσει και το ρόδι. Με μια όμως λεπτομέρεια, θα πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας, για να του ανοίξουν και όχι να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του. Έτσι θεωρείται ο πρώτος που θα μπει μέσα στο σπίτι και θα κάνει ποδαρικό με το ρόδι. Η διαδικασία είναι πολύ απλή: μπαίνει μέσα με το δεξί του πόδι, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα, ώστε να πεταχτούν οι ρόγες παντού και να πει επί τόπου: «Με υγεία, ευτυχία και χαρά, το νέο έτος. «Κι όσες ρόγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας, όλη την χρονιά». Επίσης, τα παιδιά που είναι μαζεμένα γύρω-γύρω, κοιτάζουν τις ρόγες να είναι γερές και τραγανές και όσο είναι γερές, τόσο χαρούμενες και ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.
Η ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΚΑΛΤΣΑ
Πρόκειται για την κάλτσα ή ο σάκος αλλιώς όπως συνηθίσαμε να λέμε, την κρεμάνε τα παιδιά, την παραμονή των Χριστουγέννων, για να τι βρει ο Άγιος Βασίλης και να την γεμίσει με δώρα. Σύμφωνα με την παράδοση, όσα παιδιά δεν ήταν φρόνημα, καθ΄ όλη την διάρκεια της χρονιάς, ανακαλύπτουν μέσα στον σάκο αντί για κάποιο πανέμορφο δωράκι, κάρβουνο.
Στη Γαλλία, για παράδειγμα, τα παιδιά βάζουν τα παπούτσια τους δίπλα στο τζάκι, ένα έθιμο που χρονολογείται από τότε που τα παιδιά φορούσαν ακόμα ξύλινα φτωχικά παπούτσια. Παραδοσιακά, η κάλτσα συνηθίζεται να κρεμιέται στο τζάκι, αλλά στα σύγχρονα σπίτια που δεν υπάρχει τζάκι, κρεμιέται σε ένα μέρος όπου μπορεί να έχει εύκολη πρόσβαση ο Άγιος Βασίλης.
Στην Ολλανδία, τα παιδιά γεμίζουν τις κάλτσες τους με άχυρα και καρότα, για τα ελάφια του Άγιου Βασίλη.
Στην Ουγγαρία, γυαλίζουν τα παπούτσια τους πριν τα βάλουν δίπλα στην πόρτα ή στο περβάζι του παραθύρου.
Στην Ιταλία, τα παιδιά αφήνουν τα παπούτσια τους έξω από το σπίτι την παραμονή των Επιφανίων-Θεοφανίων, στις 5 του Γενάρη, για να τα βρει η Μπεφάνα, η καλή μάγισσα.
Στο Πουέρτο Ρίκο βάζουν γρασίδι και λουλούδια σε μικρά κουτάκια και τα τοποθετούν κάτω από τα κρεβάτια τους, για τις καμήλες των τριών Μάγων.
ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,
ψηλή μου δενδρολιβανιά,
κι αρχή καλός μας χρόνος,
εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνο.
Αρχή που βγήκε ο Χριστός,
άγιος και πνευματικός,
στη γη να περπατήσει,
και να μας καλοκαρδίσει.
Άγιος Βασίλης έρχεται,
και όλους μας καταδέχεται,
από την Καισαρεία,
σ’ εισ’ αρχόντισσα κυρία.
Βαστάει εικόνα και χαρτί,
ζαχαροκάντιο ζυμωτή,
χαρτί και καλαμάρι,
δες και με το παλικάρι.
Το καλαμάρι έγραφε,
τη μοίρα μου την έγραφε,
και το χαρτί ομίλει,
άγιε μου, άγιε μου καλέ Βασίλη.
Μια πιο παλιά και λόγια εκδοχή
Αρχιμηνιά κι
αρχιχρονιά, ψηλή μου δεντρολιβανιά
κι αρχή, κι αρχή καλός μας χρόνος,
εκκλησιά, εκκλησιά με τ΄ άγιο θρόνος.
Αρχή που βγήκε ο Χριστός, Άγιος και πνευματικός,
στη γη, στη γη να περπατήσει
και να μας, και να μας καλοκαρδίσει.
Άγιος Βασίλης έρχεται, και δεν μας καταδέχεται
από, από την Καισαρεία, ζησ΄ αρχό, ζήσ’ αρχόντισσα κυρία.
Βαστάει εικόνα και χαρτί,
χαρτί, χαρτί και καλαμάρι, δες και με, δες κι εμέ το παλικάρι.
Σ΄ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε, πέτρα, πέτρα να μη ραγίσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού, χίλια, χίλια χρόνια να ζήσει.
Μικρασιάτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς (Προύσας)
Εις αυτό το νέον έτος, εις την πρώτη
του μηνός
ήρθα να σας χαιρετήσω, δούλος σας ο ταπεινός.
Ο Βασίλειος ο Μέγας είναι πάντα θαυμαστός
και στην οικογένειά σας, να ’ναι πάντα βοηθός.
Τα παιδιά σας στο σχολείο να τα στέλνετε συχνά
να μαθαίνουν ιστορίες, της Ελλάδος τα καλά.
Έχω κι άλλα να σας πω, μα δεν έχω πια καιρό,
σας αφήνω καληνύχτα κι αύριο με το καλό.
Μικρασιάτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς (Κρήνης-Τσεσμέ)
Αρχιμηνιά
κερά κι αρχιχρονιά, κι αρχή καλός μας χρόνος
κι εκεί που βγήκε κερά μου ο Χριστός, τριώ χρονών παιδάκι
όλο τον κόσμο κερά μου γύρισε, σαν το καλογεράκι
Κι εκεί που περιπάτησε, χρυσή μηλίτσα βγήκε
και μες τα φύλλα κερά μου της μηλιάς, δυό μήλα χρυσομήλα
οποιός τα πάρει κερά μου χρύσωσε, ο ήλιος της ημέρας
το φεγγαράκι κερά μου της νυκτός, που βγαίνει την εσπέρα
Σ’ αυτά τα σπίτια κερά μου τα ψηλά, τα μαρμαροχτισμένα
που ‘ναι οι πέτρες κερά μου μάλαμα, το χώμα με ασήμι
και μεσ’ τη μέση κερά μου του σπιτιού, κοιμάται Άγιος Βασίλης
Ποιος είναι άξιος κερά μου και αρκετός, να πα τον εξυπνήσει
εγώ είμαι άξιος κερά μου και αρκετός, να πα τον εξυπνήσω
δω μου και μήλα κερά μου δώδεκα, κυδώνια δεκαπέντε
και μια φασκιά κερά μου απ’ το νερό, να πα τον εξυπνήσω
Ξύπνα αφέντη, αφέντη τσ’ αφεντιάς, και μη πολυκοιμάσαι
γιατί ο ύπνος κερά μου ο πολύς, μαραίνει και χαλάσε
σ’ αυτό το σπίτι κερά μου που ‘ρθαμε, τα ράφια είναι ξυλένια
του χρόνου σα ξανάρθωμε, να ‘ναι μαλαματένια
Για σφάξε τε κερά τον πετεινό, σφάξε τε και τη κότα
δω μας και μας κερά τον κόπο μας, να πάμε σ’ άλλη πόρτα.
Θρακιώτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς (Ανατολικής Θράκης)
Σούρβα σούρβα, γιρό κουρμί
γιρό κουρμί, γιρό σταυρί
σαν ασήμι, σαν κρανιά
κι του χρόν’ ούλ’ γιροί,
ούλ’ γιροί καλόκαρδοι.
Σούρβα σούρβα για χαρά
γιά σταφίδις, γιά παρά
γιά καρύδις, γιά μπαντέμια
γιά ένα ξυλουκέρατου.
ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΟΝΤΟΥ
Αρχή Κάλαντα
κι αρχή του χρόνου,
κι αρχή του χρόνου, πάντα Κάλαντα,
πάντα του χρόνου, πάντα, του χρόνου.
Αρχή μήλον εν’ κι αρχήν κυδώνεν,
κι αρχήν κυδώνεν.
Κι αρχή
βάλσαμον το μυριγμένον,
το μυριγμένον.
Εμυρίστεν ατό ο κόσμος Άλεν’,
ο κόσμος Άλεν, για μυρίστ’ ατό κι εσύ αφένταμ,
καλέμ αφέντα.
Ερθαν καλά
παιδία είσην πόρταν
και ξαν σην πόρτα σ ‘.
Άψον το κερί σ’ κι έλα σην πόρτα σ’
κι έλα σην πόρτα σ’
Χαμηλόπα, χα ξερά τζιρόπα,
ξερά τζιρόπα.
Χα ξερά μαύρα κοικκίμελόπα,
κοκκιμελόπα.
Χρόνια Πολλά, και του χρόνου.
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα Μακεδονίας
Ήρθε πάλι νέο έτος εις την πρώτη του μηνός,
ήρθα να σας χαιρετήσω, δούλος σας ο ταπεινός.
Ο Βασίλειος ο Μέγας, ιεράρχης θαυμαστός,
εις την οικογένειά σας να ‘ναι πάντα βοηθός.
Τα παιδιά εις το σχολείο να πηγαίνουνε συχνά,
να μαθαίνουνε το βίο, της πατρίδας τα ιερά.
Και για τους ξενιτεμένους έχω να σας πω πολλά,
σας αφήνω «καληνύχτα», και του χρόνου με υγειά.
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα, Δυτική Μακεδονίας
Άγιος
Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει,
σα φέτος και του χρόνου.
Εδώ σε τούτη
την αυλή, στο μαρμαροστρωμένο,
εδώ ‘χουν χίλια πρόβατα και δυο χιλιάδες γίδια.
Σαν τα
μυρμήγκια περπατούν, σαν τα μελίσσια πάνε,
με τη φλογέρα τα λαλούν, με την αντρειά τα διώχνουν.
Χρόνια πολλά, καλή χρονιά στο σπίτι σας.
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα Μάνης
Ταχιά ταχιά ειν’ αρχιμηνιά,
ταχιά ειν’ αρχή τον χρόνου,
αρχή ειν’ αρχή τα Κάλαντα,
κι αρχή τον Γεναρίου.
Μέσα κοιμάται αφέντης μας,
μαζί με την κυρά μας,
και ποιος να μπει και ποιος να βγει,
και ποιος να τους ξυπνήσει;
Ξύπνησε, αφέντη, ξύπνησε,
να φάμε και να πιούμε.
Αφέντη πύργος φαίνεσαι,
κι ορθός σαν κυπαρίσσι,
και του ματιού σου η σαϊτιά,
πύργους ξεθεμελιώνει,
πύργους και πετροπήγαδα,
κι αυλές μαρμαρωμένες.
Είπαμε δα τ’ αφέντη μας,
ας πούμε της κυράς μας.
Κυρά μαρμαροτράχηλη,
και φεγγαρομαγούλα,
και κρουσταλλίδα του νερού,
και πάχνη από τα χιόνια.
Όπου τον έχεις τον υγιό,
τον λευκοχαναχάρη,
που λούζεις και χτενίζεις τον,
και στο σχολειό τον στέλνεις.
Κι ο δάσκαλος τον έβαλε,
να του χαλαναρχείσει,
κι εξέπασέ του το κερί,
κι έκαψε το χαρτί του,
κι έκαψε και τα ρούχα του,
τα μορφογαζωμένα,
κι ο δάσκαλος τον έδειρε,
με το χρυσό βιτσάρι.
Παίρνει τον το παράπονο,
την άκρην άκρη πάει,
στο δρόμο τον συναπαντούν,
οι δώδεκα Απόστολοι:
«Έλα να φας, έλα να πιεις,
έλα να τραγουδήσεις».
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα Χίου
- Την καλησπέρα σου ‘φερα
έλα να τηνε πάρεις
με ρόδα και τριαντάφυλλα
έλα να τηνε ράνεις. - (για γιο που σπουδάζει)
Έχεις και γιο και μονογιό
και γιο και παλληκάρι
να τον αξιώσει ο Θεός
να κάμει ένα καράβι. - Η πλώρη νάναι μάλαμα,
η πρύμνη νάναι ασήμι
και στα σιδεροκάταρτα
νάν’ ο Αγιος Βασίλης. - (για έγκυο γυναίκα)
Κοκώνα μου των κοκονών
κοκώνα των κοκόνων
τον κανακάρη που κρατάς
να κάνεις μ’ έναν πόνο. - (για ξενητεμένο ή ναυτικό)
Νάμουνα πετροκότσυφας
νάχα κερένια μύτη
να σούφερνα το γιόκα σου (ή άντρα σου)
απόψε μέσ’ το σπίτι. - Ψάξε μεσ’το σακκάκι σου
το χρυσοκεντημένο
κι’ άνοιξε το πουγκάκι σου
το μαργαριταρένιο. - Κι’ αν έχει ασήμι ρίξε το
αφέντη να το δούμε
κι’ αν έχεις και γλυκό κρασί
φέρε το να το πιούμε. - Σ’ αυτό το σπίτι πούρθαμε
τα ράφια είν’ ασημένια
τού χρόνου σαν ξανάρθουμε
νάναι μαλαματένια. - Σ’ αυτό το σπίτι πούρθαμε
πέτρα να μη ραγίσει
κι’ ο νοικοκύρης κι’ η κυρά
χρόνια πολλά να ζήσει. - Τα παραπάνω κάλαντα ψάλλονται το βράδυ, με ομοίωμα καραβιού επιβατηγού ή πολεμικού, με σφυρίχτρα και κανόνι.
- Εις αυτό το Νέο Έτος
Βασιλείου εορτήν
ήλθα να σας χαιρετήσω
με την πρέπουσαν ευχήν. - Εύχομαι λοιπόν να ζείτε
χίλια χρόνια ευτυχείς
κι ο Βασίλειος ο Μέγας
πάντα να σας βοηθεί. - Και για τα ξενητεμένα
έχω να ειπώ πολλά
όπου είναι κι όπου στέκουν
να ‘χουν την Καλή Χρονιά. - Κι άλλα έτερα σας πρέπουν
μα εγώ δεν ημπορώ
σας αφήνω καλό βράδυ
και του χρόνου με καλό. - Τα παραπάνω ψάλλονταν το πρωί, με συνοδεία
τραμπούκας (πήλινου ταμπούρλου).
Σήμερα έχουν σταματήσει να ψάλλονται πια.
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα Ζακύνθου
Αρχιμηνιά κι
αρχιχρονιά κι αρχή καλός μας χρόνος,
υγεία αγάπη και χαρά να φέρει ο νέος χρόνος,
υγεία αγάπη και χαρά να φέρει ο νέος χρόνος.
Να ζήσει ο
κύρης ο καλός να ζήσει κι η κυρά του,
όλα του κόσμου τ’ αγαθά να έχει η φαμελιά του,
όλα του κόσμου τ’ αγαθά να έχει η φαμελιά του.
Να ζήσει τ’
αρχοντόπουλο που ‘χει καρδιά μεγάλη,
σ’ εμάς και την παρέα μας ένα φλουρί να βάλει,
σ’ εμάς και την παρέα μας ένα φλουρί να βάλει.
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα Ικαρίας
Αρχιμηνιά κι
αρχιχρονιά, ψηλή μου δεντρολιβανιά,
κι αρχή καλός μας χρόνος, εκκλησιά με τ’ άγιος θρόνος.
Άγιος
Βασίλης έρχεται από τον κάβο Πάπα,
βαστάει και στην πλάτη του μια μαλλιαρή θυλάκα,
να βάλει μέσα τα ψωμιά, τις τηγανίτες, τα λεφτά.
Εσένα
αφέντη, πρέπει σου καρέκλα καρυδένια,
για ν’ ακουμπάς τη μέση σου τη μαργαριταρένια.
Και πάλι
ξαναπρέπει σου, βάλε στραβά το φέσι σου,
και δίπλα το βρακί σου, να σκάσουν οι εχθροί σου.
Πολλά είπαμε τ’ αφέντη μας, ας πούμε της κυράς μας.
Κυρά ψηλή,
κυρά λιγνή, κυρά ταπανοφρύδα,
που έχεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος,
και του κοράκου τα φτερά τα ‘χεις ταπανοφρύδια.
Που όταν
λουστείς και χτενιστείς και πας στην εκκλησιά σου,
η στράτα ρόδα γέμισε απ’ την περπατησιά σου.
Πολλά ‘παμε και της κυράς, ας πούμε και της κόρης.
Έχεις και κόρη
όμορφη, που δεν έχει ιστορία,
ούτε στην Πόλη βρίσκεται, ούτε στη Βενετία.
Έχεις και
κόρη όμορφη, βάλτηνε στο ζεμπίλι,
και κρέμασέτηνε ψηλά, να μη τη φάν’ οι ψύλλοι.
Πολλά ‘παμε,
πολλά ‘παμε, μα δε μας εκεράσατε,
κι αν ακόμα θε να πούμε, βάλτε μας κρασί να πιούμε.
Εφάγαμε τον
πετεινό, να φάμε και την κότα,
και δώστε το φλουράκι μας, να πάμε σ’ άλλη πόρτα.
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα Κέρκυρας
Αρχιμηνιά κι
αρχιχρονιά, πρώτη του Γεναρίου,
αύριο ξημερώνεται τ’ Αγίου Βασιλείου.
Άγιος
Βασίλης έρχεται, από την Καισαρεία,
βαστάει εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι.
Το καλαμάρι
έγραφε και το χαρτί μιλούσε:
-Βασίλη πόθεν έρχεσαι και πόθε κατεβαίνεις;
-Από τη μάνα
μ’ έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω,
να μάθω τ’ Άγια γράμματα και τ’ Άγιο Ευαγγέλιο.
Σ’ αυτήν την
πόρτα που ήρθαμε, πέτρα να μη ραγίσει,
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού, χρόνια πολλά να ζήσει.
Να ζήσει
χρόνους εκατό, και να τους απεράσει,
και στων παιδιών του τις χαρές, κουφέτα να μοιράσει.
Κυρά χρυσή,
κυρ’ αργυρή, κυρά μαλαματένια,
που σε χτενίζουν άγγελοι με τα χρυσά τους χτένια.
Άνοιξε το
πουγκάκι σου το μαργαριταρένιο,
και δώσε μ’ ένα τάλιρο, ας είναι κι ασημένιο.
Και τώρα
καληνύχτα σας, καλό ξημέρωμά σας,
κι ο Άγιος Βασίλειος να είναι βοήθειά σας.
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα Κεφαλλονιάς
Άγιος
Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει,
ο μήνας που μας έρχεται, το χρόνο φανερώνει.
Τρα λα λα λα
λα λα λα λα λα
Τρα λα λα λα λα λα λα λα
Την άδεια
γυρεύουμε, στο σπίτι σας να μπούμε.
τον Άγιο με όργανα, και με φωνές να πούμε.
Τρα λα λα λα
λα λα λα λα λα
Τρα λα λα λα λα λα λα λα
Εκοίταξα
στον ουρανό, και είδα δυο λαμπάδες,
και με το καλωσόρισμα, καλές σας εορτάδες.
Τρα λα λα λα
λα λα λα λα λα
Τρα λα λα λα λα λα λα λα
Και πάλι
ξανακοίταξα, και είδα δυο στεφάνια,
και με το καληνύχτισμα, καλά σας Θεοφάνεια.
Τρα λα λα λα
λα λα λα λα λα
Τρα λα λα λα λα λα λα λα
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα Κρήτης(Α Έκδοση)
- Ταχειά ταχειά ν’ αρχιχρονιά κι αρχή του Γεναρίου,
αύριο ξημερώνεται τ’ Αγίου Βασιλείου. - Πρώτα που βγήκεν ο Χριστός στη γη να περπατήσει,
εβγήκε και χαιρέτησε όλους τους ζευγολάτες. - Τον πρώτο που χαιρέτησε ήταν o Άγιος Βασίλης
– Καλώς τα κάνεις Βασιλειό, καλόν ζευγάριν έχεις; - -Καλό το λες αφέντη μου καλό και ευλογημένο,
που το ‘βλογά η χάρη σου με το δεξιό σου χέρι,
με το δεξιό με το ζερβό με το μαλαματένιο. - -Για πες μου Αη Βασίλη μου πόσα μουζούρια σπέρνεις;
- -Σπέρνω σταράκι δώδεκα, κριθάρι δέκα πέντε
ταή και ρόβι δεκαοχτώ κι από νωρίς στο στάβλο. - Εθέρισα κι αλώνεψα κι έκαμα χίλια μόδια,
και τα κορκοσκινίσματα χίλια και πεντακόσια. - Μα τ’ άλλα δεν εμέτρησα γιατί Χριστός επέρνα,
και κειά που στάθην’ ο Χριστός χρυσόν δεντρίν εβγήκεν, - και κειά που μεταπάτησε χρυσό κυπαρισσάκι,
που ‘χε στην μέση τον σταυρό και στην κορφή την βρύση,
στα μεσοκλωναράκια του πέρδικα κακαρίζει. - -Κακάριζε κακάριζε πέρδικα κορωνάτη,
μα επά τον έχουν τον υγιό, το μοσχοκανακάρη.
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα Κρήτης(Β΄Έκδοση)
- Καλήν ημέραν άρχοντες αν είναι ορισμός σας,
Χριστού την Θείαν γέννηση να πω στ’ αρχοντικόν σας. - Σήμερον ειν’ αρχιμηνιά και είναι και πρώτη ημέρα,
και ήρθε ο Μάρτης και ηύρε μας τον καθαρόν αέρα. - Δώστε μας και τον κόπο μας, ότι ‘ναι ο ορισμός σας,
και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας. - Κι αν είναι με το θέλημα χρυσή μου περιστέρα,
άνοιξε και την πόρτα σου να πούμε καλησπέρα. - Του χρόνου πάλι να ‘ρθουμε μ’ υγεία να σας βρούμε,
στο σπίτι σας χαρούμενους κι όλοι να τραγουδούμε. - Και του καιρού χαιράμενοι να ειν’ η αφεντιά σας,
ο νοικοκύρης κι η κερά και τα παιδόγγονά σας. - Ταχιά – ταχιά ν’ αρχιμηνιά, ταχιά ν’ αρχή του χρόνου,
ταχιά ‘ναι που επροπάτηξεν ο Κύριος του Κόσμου. - Εκιά που πέρασε ο Χριστός χρυσά δεντρά ανθούσαν,
κι απάνω στα κλωνάρια τους πέρδικες κελαηδούσαν. - Σε τούτονε τ’ αρχοντικό ερέχτηκα και μπήκα,
γιατί ‘ναι τα δοκάρια του μηλιές και κυπαρίσσα. - Μα ακόμη δεν το ηύρηκες το μάνταλο ν’ ανοίξεις,
να μας εδώσεις κατιτίς κι ύστερα να σφαλίξεις. - Κι εδά καληνυχτίζουμε κι εσένα πρωταφέντη,
ολοχρονίς στο σπίτι σου ο Θιός καλό να πέμπει.
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα Κρήτης (Γ΄Έκδοση)
- Ταχιά ταχιά ειν’ αρχιμηνιά, ταχιά ειν’ αρχή του
χρόνου,
ταχιά ειν’ όπου περπάτησε αφέντης μου στον κόσμο. - Και βγήκε και χαιρέτησε όλους τους ζευγολάτες,
κι ο πρώτος που χαιρέτησε ήταν ο Άγιος Βασίλης. - – Ώρα καλή σου βασιλιά τι σπέρνεις την ημέρα,
με το στραβό, με το κουτσό με το στεφανοκέρι; - – Σπέρνω κριθάρι δώδεκα και στάρι δεκαπέντε,
ταγί και ρόβι δεκαοχτώ κι από νωρίς στο στάβλο. - Μουζούρι στάρι έσπειρα κάτου στο περιγιάλι,
και ωτί τ’ ανεργιαστήκανε περδίκια και λαγούδια. - – Στένω βροχάδες για λαγούς και πλάκες για
περδίκια,
ούτε λαγούδια έπιασα, ούτε λαγούδια πιάνω. - Επά που καλαντρίσαμε καλά μας επληρώσαν,
πολλά να έχει τα έχη τους και τα ποδόματά τους. - Και αν έχουν και αρσενικό παιδί στη σέλα
καθισμένο,
να σιέται να λυγίζεται να πέφτει το λογάδι,
να το μαζώνει η μάνα του, να ‘χει χαρά μεγάλη. - – Άψε Βαΐτσα το κερί, άψε και το λυχνάρι,
και κάτσε και ντουσούντιζε ίντα θα μας εφέρει. - Για πα και για λουκάνικο, κι απ’ αγριμιού
κομμάτι,
κι από τη μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι,
κι αν το ‘κανε κι η γαλανή ας είναι ζευγαράκι.
